Kamp PDA, Amersfoort
Zoek iedereen die in dit kamp gezeten heeft » Laat zien op de kaart »
'Polizeiliches Durchgangslager Amersfoort', of kortweg 'PDA', was de officiële naam van het kamp dat in 1941 is opgericht aan de zuidgrens van Amersfoort en de gemeente Leusden. Het viel, samen met Kamp Westerbork, onder de Sicherheitsdienst (SD) van het nazi-bewind. De naam van het kamp werd in 1943 gewijzigd van PDA in Erweitertes Polizeigefängnis Amersfoort. Het was een dependance van het Oranjehotel in Scheveningen. Doordat de kampadministratie gebruik bleef maken van de oude formulieren waarop het kamp nog als PDA vermeld stond, is de naamsverandering waarschijnlijk niet opgevallen.
Kamp Amersfoort was een zogeheten 'Schutzhaftlager', een strafkamp, een werktuig van de nazi's, waar meer dan 35.000 gevangenen officieel werden ingeschreven. Dit waren overwegend mannen, maar soms ook vrouwen, veelal zonder proces of veroordeling. Er verbleven geallieerde krijgsgevangenen, groepen gijzelaars gevangen gezet en mannelijke arbeidskrachten die bij razzia's waren opgepakt. Als represaille of als straf voor overtreding van de geldende mensonterende, speciale regels voor Joodse Nederlanders waren er strafplaatsen voor Joodse mannen, die een 'speciale behandeling' kregen.
In het kamp en haar omgeving hebben tal van (schijn)processen plaatsgevonden. Vele doodvonnissen of represaille-executies zijn bij het kamp of op nabijgelegen plaatsen uitgevoerd. In dit verband kan Kamp Amersfoort de grootste executieplaats van Nederland in' 40-'45 genoemd worden, executies waarvan nog niet alle locaties zijn gevonden. Er werden tevens gevangenen afgevoerd om in Duitsland te moeten werken of om in concentratiekampen te verdwijnen. Een enkele keer kwamen er mensen vrij.
In 1947 werd het voormalige Kamp Amersfoort door de Nationale Monumenten Commissie aangewezen als locatie voor een nationaal monument. Op het einde van de schietbaan van het kamp, waar ook executies zijn uitgevoerd, werd in 1950 een voorlopig houten kruis geplaatst. Deze schietbaan was in dwangarbeid door gevangenen aangelegd. Op 14 mei 1953 onthulde minister president dr. W. Drees het beeld 'Gevangene voor het vuurpeloton', gemaakt door beeldhouwer en oud-gevangene F. Sieger en geschonken door oud-gevangenen. Dit beeld wordt ook wel 'De Stenen Man' genoemd. Samen met de voormalige schietbaan maakt 'De Stenen Man' deel uit van het Nationaal Monument Kamp Amersfoort.
Merwedegijzelaars in Kamp Amersfoort
In Kamp Amersfoort behielden de Merwedegijzelaars hun burgerkleding en ook het bezoek aan de kapper of Friseur bij aankomst bleef hen voorlopig bespaard. Op 22 mei 1944 werden de gijzelaars ingedeeld bij de Strovlechterij. Later werden zij ook tewerkgesteld in de Biezenvlechterij.
Pas vanaf 9 juni dienden de gijzelaars met de andere gevangenen op appel te verschijnen. Tot die tijd waren ze vrijgesteld van appèl met hun medegevangenen.
Er waren ten tijde van de Merwedegroep nog meer gijzelaars aanwezig in Kamp Amersfoort. Op 16 april 1944 was er een groep uit Beverwijk, en op 22 april 1944 een groep uit het Groningse Bedum gearriveerd.
Vanaf 16 mei 1944 (de dag dat de Merwedegijzelaars in Kamp Amersfoort arriveerden) tot 6 juli 1944 werden in totaal 263 Merwedegijzelaars in vrijheid gesteld. Dat gebeurde in veel gevallen op verzoek van hun werkgever. Al op 19 mei werden de eerste 93 gijzelaars uit het kamp ontslagen. Zij werkten bij bedrijven die voor de Duitse bezetter belangrijk waren. De tweede groep (van 43) gijzelaars werd 's avonds op 30 mei vrijgelaten. Op 9 juni werden drie gijzelaars in vrijheid gesteld en op 10 juni 35. Op 15 juni werden 3 gijzelaars in vrijheid gesteld. Op 16 juni werden in de ochtend 43 gijzelaars vrijgelaten en aan het eind van de middag nog eens 45. Op 16 juni waren reeds 212 gijzelaars van de Merwedegroep in vrijheid gesteld.
Op 28 juni 1944 werden de nog aanwezige gijzelaars geselecteerd voor transport naar Duitsland. Dat transport vond plaats in de nacht van 6 op 7 juli 1944. Enkele dagen voor deze transportdatum werden de gijzelaars alsnog kaalgeknipt en op 6 juli werden op het allerlaatste moment nog eens 53 gijzelaars in vrijheid gesteld. 7 Juli om 02:30 stonden ongeveer 650 gevangenen in rijen van 4 aangetreden voor transport op de appèlplaats. Om 04:30 vertrok de trein van station Amersfoort richting Duitsland. Via Bentheim, Braunschweig (waar 160 gevangenen achterbleven), Halle naar Schkopau.
Van de 650 gevangenen (gijzelaars) die op 7 juli 1944 op transport gingen zijn meer dan 150 gevangenen aan ziekte, ondervoeding en mishandeling overleden.
Fotoproject 'Geef gevangenen een gezicht'
Tijdens de Tweede Wereldoorlog zaten meer dan 35.000 Nederlanders gevangen in Kamp Amersfoort. Vaders, zonen. Dappere mensen, pechvogels. Jong, oud, groot, klein. Arts, timmerman, Kamerlid, kermisklant. Ze stierven of ze overleefden. In het kamp namen de nazi’s hun waardigheid af. Ze werden een gezicht in de massa, een nummer in plaats van een naam.
Kamp Amersfoort wil hen weer mens maken. Een naam geven. En een gezicht. Om te laten zien met hoeveel ze waren, om te laten zien hoe verschillend ze waren, om te laten zien dat ze mens waren en geen nummer. We hopen dat iedereen die dit project omarmt nog één keer de zolder op kruipt of oude fotoalbums uit de kast trekt om ons te helpen de oud-gevangenen weer zichtbaar te maken.
Voor meer informatie, voor het uploaden van foto’s en voor het steunen van dit project, kijk op: www.geefgevangeneneengezicht.nl
Herdenking Kamp Amersfoort, 19 april 2019
Tijdens deze herdenking staan de represailleslachtoffers centraal, waaronder de Merwedegijzelaars. Anja van der Starre en haar dochter Nina (20) houden er een indrukwekkende toespraak. Klik hier om de herdenking terug te zien.